BALYAN AİLESİNİN OSMANLI ERMENİ TOPLUMUNUN EĞİTİM VE MİMARLIK PRATİĞİNE ETKİSİ

(THE IMPACT OF THE BALIAN FAMILY ON EDUCATIONAL AND ARCHITECTURAL PRACTICES OF THE OTTOMAN ARMENIAN COMMUNITY)

Seda KULA SAY¹, Seda BAYDAŞ²

¹Associate Prof. PhD, Gebze Technical University, Turkey, s.kulasay@gtu.edu.tr

²Architect, MSc candidate, Gebze Technical University, Turkey, seda_baydas@hotmail.com

Abstract

Throughout ages, Istanbul has been a cosmopolitan city where people from many different religions and cultures lived together. The Armenians, called "Millet-i Sadika", were also a part of this mosaic. They lived in Anatolia and Istanbul for centuries and contributed to religious and civil architecture with their works. As we know from the archive records and secondary sources, Armenian architects have been involved in the construction of the palaces and public buildings of the Ottoman State for a long time. Many Armenian architects are also known to have worked for the The Imperial Architects’ Office (Hassa Mimarlar Ocağı), that was in charge of imperial constructions for centuries. Young people taken up by this office at an early age were raised in a master-apprentice relationship, so that, The Imperial Architect’s Office (Hassa Mimarlar Ocağı) served as a kind of architectural school.

The process of transitioning to a more competitive construction organization after the removal of The Imperial Architects’ Office (Hassa Mimarlar Ocağı), as well as the scope and significance of architectural services of the Balian Family, which lasted around two hundred years have often led to controversy in architectural historiography. For this reason, it is crucial to present without any prejudice and impartiality, the information concerning the training and professionalization of Armenian architects, while discussing the architectural conduct of the Armenian architects-master builders and their contribution to the Ottoman architectural identity.

Examining the building construction practices in the period when Armenian architects were active, it can be observed that it is a process carried out within a plan and program rather than an improvised operation. As is, the new breaths they have blown to the Ottoman architectural atmosphere can only be the result of a considerable accumulation of knowledge and experience. And this could only be possible through training and workshop processes.

The aim of this study is to examine the educational and architectural practices of the Armenian society, members of which are taking part in innovative and important actions concerning Ottoman architecture, through the case of the Balian family.

Keywords: Balian Family, Armenian Community, Education, Architecture.

Özet

İstanbul tarihi boyunca pek çok farklı dinden ve kültürden insanın bir arada yaşadığı kozmopolit bir şehir olmuştur. “Millet-i Sadıka” olarak adlandırılan Ermeniler de bu mozaiğin bir parçası olmuştur. Anadolu ve İstanbul’da yüzyıllar boyunca yaşayarak dini ve sivil mimariye, ortaya koymuş oldukları eserlerle katkıda bulunmuşlardır. Arşiv kayıtlarından ve ikincil kaynaklardan bildiğimiz üzere Osmanlı Devleti’nin saray ve kamu binalarının yapımında da eskiden beri Ermeni mimarlar görev almışlardır. Bu tür inşaatları yöneten Hassa Mimarlar Ocağı kadrosundaki gayrimüslimler arasında her dönemde Ermeni mimarlar da bulunmuştur. Bu ocağa küçük yaşta alınan gençler usta-çırak ilişkisi içinde yetiştiriliyordu. Yani Hassa Mimarlar Ocağı bir yandan da bir çeşit mimarlık okulu görevi görmekteydi.

Hassa Mimarlar Ocağı’nın kaldırılmasından sonra Osmanlı Devleti’nin inşaat organizasyonunda meydana gelen değişimler sonucu daha rekabetçi bir sisteme geçilme süreci, altı yüz yıllık Osmanlı tarihinin iki yüz yılında mimarlık hizmetlerinde bulunan Balyan Ailesi’nin çok kapsamlı olduğu anlaşılan hizmetleri, bu organizasyondaki rolleri günümüz mimarlık tarihi yazımında öteden beri tartışmalara neden olmaktadır. Bu nedenle Ermeni mimar-kalfaların, mimari tavır ve tutumunu, Osmanlı mimari kimliğine katkılarını irdelerken kendilerini üreten, yetiştiren, ortaya çıkmalarına vesile olan bağlamı oluşturan ve Ermeni mimarlarının yetiştirilmesi ve meslekleşmesi ile ilgili bilgilerin önyargısız ve tarafsız bir tavırla ortaya konulması önem taşımaktadır.

Ermeni mimarların etkin oldukları dönemdeki yapı inşa süreçleri incelendiğinde, doğaçlama gelişen bir organizasyondan çok öte plan ve program dâhilinde yürütülen bir sürecin söz konusu olduğu görülmektedir. Osmanlı mimari ortamına getirmiş oldukları yeni soluklar, ancak belirli bir bilgi ve görgü birikiminin sonucu olarak değerlendirilebilir. Bunu da gerçekleştirebilmek ancak eğitim ve atölye süreçleriyle mümkün olacaktır.

Bu çalışmadaki amaç, üyeleri Osmanlı mimarisi için yeni ve önemli etkinliklerde yer almış olduğu gözlemlenen Ermeni toplumundaki eğitim ve mimarlık pratiğini, Balyan ailesi örneği üzerinden irdelemektir.

Anahtar Kelimeler: Balyan Ailesi, Ermeni Toplumu, Eğitim, Mimarlık.